- Саян Цыдыпович, Танай ударидажа ябаһан театр хадаа июлиин 30-ай үдэр “Тугшан” гэһэн шэнэ зүжэг харуулба гээшэт. Тус ажалай авторынь хадаа Та, энэ пьесэ тухайгаа хөөрэжэ үгыт.

- “Тугшан” гэжэ пьесэеэ “Шэнэ буряад зүжэг” гэһэн зохёохы лабораториин гаршаг доро бэшэһэн байнаб. Июлиин 3,4-эй үдэрнүүдтэ харуулагдаһан “Уялга” гэһэн зүжэгтэй хамта энэ зүжэгни тус лабораториин үрэ дүн болоно.  

  Энэ зүжэг соо мүнөөнэй буряад залуу зоной уг узуураа, үндэһэ удхаяа үзэхэ, угайнгаа түүхэеэ һэргээхэ, элинсэг хулинсагайнгаа нангинаар сахижа ябаһан  һүр һүлдэеэ, этигэлээ бэдэрхэ, олохо тухай бодолнууд сюжэдэй олон зүрилдөөнүүдэй утаһаар холбогдон харуулагдаа. Энэ дэлхэй дээрэ буряад хүн уг унгитай, угайнгаа урда ехэ харюусалгатай, угайнгаа нэрэ хухалангүй ябаха ёһотой.  

  Ямар жанртай зүжэг гээшэб? 

- Хэдэн жанр холисолдоо. Драмыншье түхэлтэй гэхэдэ болохо, юундэб гэхэдэ, Чингис Хаанай тугшан байһан бэрхэ сэрэгшын үдэ һадаһан болохо Дугар хүбүүнэй досоохи байдал, тэрэнэй зүрилдөөтэ харилсаануудынь, тэрэнэй хүгжэлтэ, болбосорол  харуулагданхай. Залуу буряад хүбүүн өөрөө өөртэеэ зүрилдэнэ, тойроод байһан зарима зонуудаар, байһан ажаниитэтэеэ харилсана. Би энэ дэлхэй дээрэ хэн гээшэбиб, энэ ажаниитэ соо ямар һуури үндэһэтэй хүнбиб, урагшагүйдэлгэмни юунһээ дулдыданаб, хаанаһаа һүр һүлдын хүсэ шадал бэдэрхэб, угайнгаа һүлдэ тэмдэг болохо тугаа яажа олохоб гэжэ олон асуудалнуудые табин, харюунуудые бэдэрэн, урагшаа талиина.

  Комедиин зүйлнүүд баһа тус пьесын бүридэлдэ оронхой. Буряад театраймнай харагшад шог ёгто, энеэдэ наадатай зүжэгүүдтэ дуратай. Бэеэ зүбөөр шүүмжэлжэ, наадалжа, шогложо шададаг арад ха юм бибди.

    -  Энэ “Тугшан” гэһэн зүжэг театральна хаһаяа түгэсхэхэ болоно гү, энэ хаһатнай хэр амжалтатай байба гээшэб?

- Тиимэ даа, энэ зүжэгөөрөө 87-хи театральна хаһаяа дүүргэхэмнай. Үшөө нэгэ Буряад театраймнай алтан жасада орохоёо байһан хаһамнай долоон үдэр болоод лэ түгэсэхэнь гээшэ.

   Дүн гаргаа болбол, энэ хаһамнай 6 шэнэ зүжэгүүдые үгөө, нэрлэн тоолобол: “АЛТАНАSTAR” - залуу зоной һонирхол татажа, мүнөө үеын ирагуу дуунуудтай, шэнэ үеын аялгатай хатарнуудтай, манай залуу, сарюун дорюун зүжэгшэдэй абьяас бэлигэй халуун аминтай зүжэг гээшэ.  

  Удаань “История одного блогера” гэжэ нэрэтэй хүүгэдтэ зорюулагдаһан зүжэг Шэнэ жэлэй урда тээ табигдаа. Залуу уран найруулагша Сойжин Жамбаловагай хүтэлбэри доро хүүгэдтэ айхабтар һонин түхэлтэй интерактивна зүжэг мүндэлөө. Юундэб гэхэдэ, жаахан харагшаднай миин лэ һуугаад зүжэг харадаг бэшэ, тэрэнэй геройнууд боложо хабаададаг. Зүжэгэй удхын утаһа дамжан, гол герой болохо блогер хүбүүдтэй суг хамта дуулан, хатаран, таабари таан, наадан, хүхин олон бэрхэшээлнүүдые гаралсадаг. Шэнэ жэлэй һайндэрэй баярта дашарамдуулагдажа, хотын олон хүүгэд хараа һэн. Нүүдэл тоглотонуудаар ябахадамнай, гансашье хүүгэдэй бэшэ, гэртэхинэйнь, томо зоной анхарал татажал байдаг. Мүнөө хэды дахин зунай амаралтын лагерьнуудта манай зүжэгшэд абаашажа харуулаад, үндэр сэгнэлтэдэ, халуун баярта хүртөөд ерээ.

  Сагаан һарын угтамжада зорюулагдаһан тоглолтые буряад арад зомнай заабол ерэжэ харадаг заншалтай юм ааб даа. Мүнөө жэл нэгэ бага ондоохон түхэлтэй, хоёр таһагтай “Сагаан һарын домогууд” гэһэн зүжэглэмэл тоглолто харагшадайнгаа һонорто дурадхаабди. Түрэл арадайнгаа буурал түүхэ шэнгээһэн, тодорхойлбол, буряад ехэ угуудай һүлдэ тэмдэг, ураа болохо - Эреэн Гутаар, Буха Ноён, Хун Шубуун тухай үльгэр домогууд дээрэ үндэһэлһэн зүжэглэмэл наада түрүүшын таһагай удха боложо үгөө. Хоёрдохи таһаг хадаа "Гахай жэлэй найр наадан" гэһэн тоглолтоор шэмэглэгдэжэ, буряад уянгата дуунууд, хатарнууд, зүжэгэй хэһэгүүд, шог ёгто нааданууд үреэлнүүдэй зэдэлээн доро харуулагдаа.  

  Бүхы үеын харагшадта зорюулагдаһан “Үншэн сагаан ботогон” гэһэн зүжэг буряад арадай үльгэр дээрэ үндэһэлэгдэн табигдаа. Энэ үльгэрые этнограф Пурбо Дамдинжапов  хори буряадай үльгэршэн Галсанжамсо Тыхеевһээ 1961 ондо бэшэжэ абаһан түүхэтэй. Мүнөө жэл бидэ театр соогоо буряад арадайнгаа үльгэрнүүдые яажа тайзан дээрэ табихаб, театрай уран аргаар яагаад арадайнгаа буурал түүхые залуу зоной анхаралда, һонирхолдо таарамаар найруулхаб гэһэн асуудалнуудта абтан, шэнжэлэлгын ажал ябуулжа эхилээбди.  “Үншэн сагаан ботогон” гэһэн зүжэгнэй энэ ажалаймнай эхин болоо гээшэ.

  - Энэ шэнжэлэлгынгээ шэглэлээр “Аламжа мэргэн” гэһэн арадай үльгэрөөр зохёохы лаборатори үнгэргөө бэлэйт...

- Тиигээ. Энэ лабораторимной “Шэнэ буряад зүжэг” гэһэн ехэ түсэлэй гаршаг доро үнгэргэгдөө. Росси дотор театрай ажабайдалай хүгжэлтын хүдэлөөниие улам эршэтэйгээр урагшань түлхидэг ажаябуулагшадай нэгэн Олег Лоевскиин хүтэлбэри доро “Аламжи Мэргэн” үльгэр дээрэ үндэһэлһэн эскизүүдэй бүтээлгэ” гэһэн лаборатори эмхидхээбди. Уригдаһан уран найруулагшанар Николай Русский, Артем Устинов, Елена Невежина гурбанай хүтэлбэри доро театраймнай зүжэгшэд гурбан бүлэг боложо хубаараад, табан үдэрэй турша соо нюдарга нэгэн хүсэеэ зангидан, хүдэлөө. Домог түүхэтэ “Аламжа Мэргэн” үльгэр мүн баһа гурбан газар хубаагдаа.

 - “Аламжа Мэргэн” үльгэрэй ямар вариантыень шэлэн абаһанаа тодорхойлыт...

- Эхирэд – Булагадай Елбон Шалбыков үльгэршэнһээ Цыбен Жамсараногой 1903 ондо бэшэжэ абаһан энэ үльгэрэй вариантыень абаабди.

  Бүлгэм бүхэн өөрынгөө хэһэгээр тайзан дээрэ үльгэр яагаад табихаар бэ гэһэн хараа бодолоо харагшадай һонорто дурадхаа. Олон айлшад - театрта хабаатай зон, эрдэмтэд, оюутад ба юрэ харагшад хараа, эскиз бүхэнэй һүүлээр һанамжануудаа, шүүмжэлхы ажаглалтануудаа хэлээ.

   - Шэнэ зүжэгүүдые, тоглолтонуудые бүтээхын хажуугаар, Буряад театрнай гастрольдо гаражал байдаг заншалтай...

 - Жэлэй дүрбэн сагта түмэр мориёо унаад лэ гарадагбди. Энэ театральна хаһа соо олон газарнуудаар ябаабди. “Ехэ нүүдэл тоглолтонууд” гэһэн гүрэнэй ехэ түсэлэй гаршаг доро Хальмаг Орон айлшалаад, 3 зүжэгөө тэндэ харуулаабди.  

  Эрхүү можын ба Усть- Ордын тойрогой дэбисхэр дээгүүр гастрольнуудаар 12 жэлэй турша соо ябаагүй байһанаа, тэрэ заншалаа һэргээжэ, “Бэлшэрэй түүхэ”, “Улейн басагад”, “Собачьи истории” гэһэн зүжэгүүдээ олон нютагуудаар харуулжа, баяр баясхаланда хүртэжэ ерээ һэмди.

  Үбэр-Байгалай хизаараар ба Агын тойрогоор гастрольда алдангүй гарадаг заншалта һарамнай хадаа – апрель һара.

- “Буряад театр хүдөөдэ” гэһэн нүүдэл фестиваль тухай хөөрэжэ үгыт.

- Энэ хэмжээ ябуулга хадаа буряад хэлэ сахин хамгаалгын ба хүгжөөн дэлгэрүүлгын арюун хэрэгтэ нэмэри оруулха зорилготой эмхидхэгдэжэ, июнь һараһаа эхилжэ, Буряад театрнай Сэлэнгын, Ахын, Түнхэнэй аймагуудай хүдөө нютагуудаар нүүдэл тоглолтонуудаа харуулаа. Буряад Уласай Толгойлогшын ба Буряад Уласай Засагай газарай Захиргаанай дэмжэлгын, һомологдоһон мүнгэнэй ашаар энэ дэмбэрэлтэ хэрэг бүтэнэ.  «Буряад театр хүдөөдэ» гэһэн нааданай гаршаг доро түсэблэгдэһэн бүхы хэмжээ ябуулганууд хадаа ирагуу шүлэгшэн, уран зохёолшо, драматург, совет үеын буряад уран зохёолой үндэһэ табигшадай нэгэн болохо Хоца Намсараевай 130 жэлэйнь ойн баярта зорюулагдана.

- Щукинэй нэрэмжэтэ театрай дээдэ һургуулида шэнэ халаан бэлдэгдэжэ байна гэжэ ойлгообди, 8 залуушуул зүжэгшэдэй мэргэжэлтэй, Виктор Жалсанов уран найруулагша боложо гараха. Үшөө хэн хаана һуранаб?

- Санкт-Петербургын театрай дээдэ һургуулиие мүнөө жэл Борис Галанов дүүргэбэ, энэ хүбүүмнай “тайзанай уран зурааша –технолог” гэһэн мэргэжэлтэй болоо. 

- Заа, “Тугшан” гэһэн шэнэ зүжэгтнэй амжалтатай харуулагдажа, аза талаан ехэтэй энэ хаһаяа хаажа, ажалшадтнай һайн амаржа, ерэхэ театральна хаһаяа урагшатай нээжэ, буряад харагшадаа үшөө ехээр баясуулжа, уяруулжа байхыетнай хүсэнэбди.